Stary Krzesk obecnie miejscowość położona w gminie Zbuczyn powiat siedlecki. Historia Starego Krzeska integralnie jest związana z historią Krzeska-Królowa Niwa. Pierwsza historyczna wzmianka pochodzi z 1409 r.,

w której odnotowano jako Micosius Krzeszky. Dalszy rozwój osadnictwa na tym terenie przyczynił się do wydzielenia przed rokiem 1493 Woli Krzeskiej, zwanej jako Królowa Niwa. W 1564 r. wieś została zapisana jako Krzesko Sthare. Pod tą nazwą wieś istnieje również w 1603 r. i przez cały wiek XVII i XVIII za wyjątkiem roku 1620, kiedy spotykamy nazwę wsi zapisaną jako Krzesko. Od 1827 r. wieś występuje jako Krzesk. Ponownie nazwa wsi Krzesk Stary jest związana z pojawieniem się w pobliżu tej miejscowości folwarku Krzesk na przełomie XIX i XX w., od tego momentu starszą część wsi zaczęto nazywać Krzesk Stary i taka jest nazwa miejscowości do dnia dzisiejszego. Mieszkańcy Krzeska Starego raczej bez entuzjazmu poparli Powstanie Styczniowe 1863 r. za co otrzymali od cara ołowiane medale, które chętnie nosili w klapie marynarki. Są informacje, że dwóch mieszkańców tej wsi (Jan Dziedzic i Józef Jakimiak – przyp. W.Ch.) w karczmie schwytało żołnierza rosyjskiego i go powiesiło. Józef Jakimiak przyłączył się do partii powstańczej i już do rodzinnej miejscowości nie wrócił. Natomiast Jan Dziedzic został osądzony przez wojskowy sąd rosyjski i wysłany na Syberię. Wrócił dopiero po 20 latach.
Trzeba jasno powiedzieć, że do roku 1916 w Krzesku Starym nie było szkoły. Historia szkoły w Krzesku Starym jest związana z I wojną światową. W momencie wejścia armii niemieckiej do Królestwa Polskiego latem 1915 r. teren ten znalazł się pod okupacją niemiecką. W trakcie wycofywania się wojsk rosyjskich, samobójstwo popełnił dezerter z armii niemieckiej, który został pochowany w Krzesku Starym. Jednak po kilku miesiącach rodzina zabitego zabrała zwłoki do Niemiec. W tym czasie dzieci uczęszczały do szkoły w Krzesku-Królowa Niwa. Wobec liberalnego podejścia władz oświatowych i administracyjnych okupanta oraz zaangażowania miejscowych osób, m.in. Józefa Danielaka – sołtysa wsi Krzesk Stary (przyp. W.Ch.) i Adama Filipczuka doszło do założenia w 1916 r. pierwszej szkoły w tej miejscowości. Szkoła mieściła się w domu prywatnym Klemensa Romaniuka. Budynek został wynajęty u tego gospodarza przez władze gminy na siedzibę lokalu szkoły. Pierwszym nauczycielem został Adam Pióro, który był krewnym pisarza gminnego. Nauczyciela zgodziła dobrowolnie wieś. Do szkoły uczęszczało ok. 30 uczniów z Krzeska Starego i folwarku Zawady. W 1917 r. do pracy w szkole została oddelegowana przez władze oświatowe Janina Leszczyńska. W 1918 r. szkoła została przeniesiona do lokalu gminnego, a potem do roku 1920 ponownie mieściła się w lokalu Klemensa Romaniuka. Na początku lat 20-tych XX w. do szkoły w Krzesku Starym uczęszczało ok. 50 uczniów. Po odejściu ze szkoły Janiny Leszczyńskiej funkcję nauczyciela sprawował Zygmunt Dziewałtowski. Kolejna zmiana na stanowisku nauczyciela nastąpiła 1 września 1921 r., kiedy to obsadę etatu w szkole w Krzesku Starym objęła Wanda Kuligowska. Po wojnie polsko-bolszewickiej i ustaleniu granicy wschodniej, nastąpiła organizacja sieci szkolnej w powiatach wschodniej Polski. W 1923 r. władze oświatowe ustaliły sieć szkolną w powiecie siedleckim, m.in. przyłączono folwark Zawady i folwark Krzesk do obwodu szkoły w Krzesku Starym, wobec tego wzrosła ilość uczniów. Wobec powyższych zmian Inspektor Szkolny zatwierdził osobę Aleksandra Chomicza na stanowisko drugiego nauczyciela, a szkoła z jednoklasowej została przekształcona w dwuklasową. Wobec trudnej sytuacji lokalowej Sejmik Powiatowy w Siedlcach zaproponował gminie w Krzesku Starym pomoc finansową w budowie budynku szkolnego. Lokalizacja szkoły znalazła się na działce o powierzchni 1 morgi 75 prętów, która została wydzielona na mocy ukazu carskiego z marca 1864 r. Nowy budynek szkoły został wybudowany w 1924 r. a nowym kierownikiem szkoły został Kazimierz Wojciechowski, zaś funkcję nauczyciela sprawowała Wanda Kuligowska. Do obwodu tej szkoły zostały przypisane dzieci z Wólki Kamiennej. W sumie do szkoły w 1924 r. uczęszczało 83 uczniów. 11 października 1924 r. nastąpił uroczysty akt poświęcenia nowego budynku szkoły i figury przed szkołą. Nowej szkole nadano imię Mieczysława I. W tym miejscu warto podkreślić, że jak na owe czasy budynek szkoły był bardzo nowoczesny. Został wybudowany wg projektu inż. Pawlikowskiego. Inicjatorem budowy szkoły był Komitet Budowy w składzie: Adam Filipczuk, Jan Matejko, Michał Mamcarz, Bolesław Kietliński. Prace budowlane przy budynku wykonała Spółka Budowlana „Podlasie” pod kierunkiem Piaseckiego z Siedlec. Koszt budowy wyniósł 24000 zł, z czego mieszkańcy wsi Krzesk stary wpłacili 1215 zł i 03 grosze co stanowiło 5% ogółu poniesionych nakładów na budowę. Poświęcenie budynku stało się ważnym wydarzeniem dla mieszkańców Krzeska Starego i okolicznych miejscowości. Poświęcenia szkoły dokonał bp Henryk Przeździecki przy współudziale Macieja Rataja – Marszałka Sejmu, Bolesława Miklaszewskiego – Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Grzegorza Zawadzkiego – Kuratora Okręgu Warszawskiego, Aleksandra Niedbalskiego – posła i sekretarza Sejmu, Edmunda Koślacza – przewodniczącego Sejmiku Siedleckiego, Władysława Opalę – Inspektora Szkolnego, Szczepana Ciekota – członka Sejmiku i Wydziału Powiatowego, ks. Juliana Ryster – proboszcza parafii Zbuczyn i wielu innych znamienitych gości.
Poza dydaktyką w szkole odbywały się konferencje nauczycielskie, m.in. 24 marca 1925 r. w budynku szkolnym odbyła się konferencja dla nauczycieli z gminy Pióry i Krzeska- Królwa Niwa (w języku współczesnym lekcja pokazowa). Lekcję języka polskiego poprowadziła dla zgromadzonych nauczycieli Wanda Kuligowska, zaś lekcję rachunków poprowadził kierownik Wojciechowski. Na zakończenie spotkania nauczyciel H. Popowski z Rzążewa wygłosił referat na temat „Praca pozaszkolna nauczycieli”.
Społeczność szkolna brała udział w sadzeniu drzewek. Uczniowie przyszli do szkoły z drzewkami. Do uczniów uroczystą mowę wygłosił ks. Edward Jabłoński, który w słowach wskazał uczniom obowiązek pielęgnowania posadzonych drzewek. Na zakończenie wszyscy uczestnicy tej akcji odśpiewali „Rotę” i rozeszli się do domów. W tym miejscu wypada przytoczyć ciekawy fragment obrazujący zakończenie roku szkolnego w dwudziestoleciu międzywojennym. Zachował się zapis zakończenia roku szkolnego w dn. 27 czerwca 1925 r. Wcześniej od 24 czerwca została przygotowana do zwiedzania wystawa prac szkolnych uczniów, która była czynna do 27 czerwca. Rano 27 czerwca społeczność szkolna wraz z kierownikiem udała się do kościoła na mszę świętą i naukę. Po mszy dzieci wróciły do domów. Zebranie szkoły odbyło się o godz. 18. Na spotkanie poza rodzicami i uczniami przybyli: ks. proboszcz E. Jabłoński, ks. Mieczysław Joszt – proboszcz parafii Zbuczyn, sędzia Wroczyński, Okliński i nauczyciele z okolicznych szkół. O godzinie 20 rozpoczęto śpiewy chórów 1-głosowych i 2-głosowych. Następnie kierownik szkoły wręczył uczniom świadectwa ukończenia klasy. Potem głos zabrał ks. E. Jabłoński, który przemówił do dzieci i rodziców. Uroczystość zakończenia roku szkolnego zakończono śpiewem pieśni „Boże coś Polskę”, po czym wszyscy się rozeszli do domów. Uczniowie i społeczność szkolna uroczyście obchodziła święta patriotyczne, np. 3 maja. Uczniowie odświętnie ubrani, przystrojeni w barwy narodowe udawali się do kościoła w Krzesku na mszę. Potem słuchały okolicznościowego przemówienia, deklamowały wiersze patriotyczne, śpiewały pieśni. Mamy zapisaną informacje, że w trakcie tej uroczystości wiersz deklamowała uczennica szkoły w Krzesku Starym Leokadia Matejkówna. Zmiany w kadrze nastąpiły w roku szkolnym 1926/1927, m.in. ze szkoły odeszła Wanda Kuligowska do szkoły w Przesmykach, na jej miejsce oddelegowano do pracy w Krzesku Starym Lucjana Staszewskiego – nauczyciela ze Szkoły Powszechnej w Golicach. W tym okresie w szkole rozpoczął funkcjonowanie sklepik szkolny. Udział członkowski wynosił 1 zł. Szkoła przeżywała kolejną wizytację bp. Henryka Przeździeckiego, który 1 maja 1927 r. zaszczycił swoją obecnością. W tym czasie również wybudowano przy szkole studnię. Od września 1927 r. zmieniła się kadra pedagogiczna. Po odejściu na własną prośbę Kazimierza Wojciechowskiego, jego miejsce zajęła Jadwiga Wrzoskowska – nauczycielka 3 klasy Szkoły Powszechnej w Myrsze, gm. Wiśniew. Pod koniec lat 20-tych XX w. zostało wykonane ogrodzenie drewniane wokół szkoły. Ogrodzenie ukończono 19 czerwca 1928 r. Warta podkreślenia jest informacja, że w 1931 r. z utargu sklepiku szkolnego, zostały zakupione drzewka owocowe (jabłonie, czereśnie), które zostały posadzone na terenie szkoły. Kolejną inwestycją, którą zamierzano wykonać to budowa boiska szkolnego. Od samego początku istnienia szkoły był odczuwalny brak boiska szkolnego. Takie boisko zostało wykonane dopiero w 1937 r. Tak szkoła funkcjonowała do września 1939 r. Agresja niemiecka na Polskę 1 września 1939 r. sprawiła, że nie rozpoczęto nowego roku szkolnego. Podpisanie nowego układu O przyjaźni i granicach 28 września 1939 r. przez rząd ZSRR i III Rzeszę w stosunku do Paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r., który zmienił granicę wpływów obu państw totalitarnych, sprawił, że w październiku 1939 r. ponownie teren Krzeska i okolic został zajęty przez Wehrmacht. W okresie okupacji szkoła została zajęta przez żołnierzy niemieckich. Z tego powodu nauka dzieci obywała się w budynku u Władysława Chacińskiego. W okresie okupacji szkoła, a właściwie biblioteka szkolna została ograbiona przez okupanta z książek. Wszystkie książki zostały spakowane w liczbie 150 egzemplarzy i wywiezione przez Niemców do Inspektoratu Szkolnego w Siedlcach. W wyniku ofensywy 1 Frontu Białoruskiego, Wehrmacht bojąc się odcięcia od głównych swoich sił, 24 lipca 1944 r. wojska niemieckie wycofały się z Krzeska Starego w kierunku Siedlec a następnego dnia wkroczyły jednostki Armii Czerwonej i Wojska Polskiego. Po zajęciu terenu przez ACz rozpoczął się okres reorganizacji szkoły. W 1946 r. w szkole było zatrudnionych dwóch nauczycieli, potem do pracy została oddelegowana jako trzeci nauczyciel Maria Wroczyńska, która pracowała do września 1948 r. W szkole funkcjonowały 4 klasy a potem 5. Klasę szóstą i siódmą uczniowie z Krzeska starego musiały kończyć w Krzesku nowym lub Tchórzewie. Następnie na miejsce M. Wroczyńskiej przybył Tadeusz Grochowski. Po wojnie 18 lutego 1948 r. była wizytowana szkoła w Krzesku Starym. W szkole w tym okresie uczyło się 120 uczniów w 6 oddziałach. Pracowało trzech nauczycieli. Lata 50 i 60-te XX w., to zmiany kadrowe w obsadzie Szkoły Powszechnej w Krzesku Starym. W 1951 r. Tadeusz Grochowski został przeniesiony do szkoły w Radzikowie, a na jego miejsce przybył Stefan Krzewniak, który pracował do 1 września 1953 r. Uczniowie uczyli się w 6 klasach, natomiast siódmą klasę musieli kończyć w Krzesku. Następnie w szkole została zatrudniona Danuta Kisielińska, a od 1954 r. Genowefa Kamińska. Od 1 września 1956 r. w szkole został zatrudniony czwarty nauczyciel- Jadwiga Kamont, w tym czasie już szkoła posiadała siedem klas. Od 1958 r. w szkole na etacie nauczyciela zostali zatrudnieni: Stanisław Konopka i Jadwiga Izdebska, którzy zostali przyjęci na miejsce G. Kamińskiej i J. Kamont. Po odejściu ze szkoły Stanisława Konopki, na jego miejsce została zatrudniona Janina Zbucka, a od 1960 r. została zatrudniona Krystyna Kowal. Kolejne zmiany w szkolnej obsadzie nastąpiły w połowie lat 60-tych XX w. Wtedy do szkoły w Krzesku Starym przybyły do pracy dwie młode nauczycielki: Maria Jasińska i Maria Głuchowska. W 1966 r. do Siedlec przeniosła się do Szkoły Podstawowej nr 1 Janina Zbucka. Zostały zatrudnione Elżbieta Jastrzębska i Irena Zgorzałek. Powiększenie kadry pedagogicznej spowodowało, że w roku szkolnym 1967/1968 została otwarta ósma klasa, do której uczęszczało 15 uczniów. Po przeniesieniu się M. Głuchowskiej do Zbuczyna w charakterze nauczyciela został zatrudniony Józef Niedbało i Janina Siestrzewitowska. W tym miejscu warto wspomnieć, że od 1924 r. do 1958 r. szkoła nie przechodziła większych remontów. Budynek szkolny był ogrzewany piecami kaflowymi. Wobec katastrofalnej sytuacji w jakiej znajdowała się szkoła, podjęto decyzję o remoncie kapitalnym budynku. Szacunkowy koszt remontu wyniósł ok. 100 000 zł. Jak na owe czasy była to ogromna suma. Stąd też ok. 200 tys. zł mieli zebrać mieszkańcy Krzeska Starego, pozostałą część miało sfinansować Państwo. Remont szkoły został ukończony 3 lipca 1958 r. odbiór budynku po remoncie odebrała komisja w składzie:

Stanisław Lalak – Podinspektor Szkolny i przewodniczący komitetu
Antoni Raczyński – Kierownik Referatu Inwestycji, członek
Lucjan Staszewski – Kierownik Szkoły
Jan Pawliński – Przewodniczący Gminnej Rady Narodowej w Krzesku Starym
Inż. Mieczysław Kacprzak – Inspektor Nadzoru
Parobczy – Kierownik Robót
Bronisław Piechowicz – członek Komitetu Rodzicielskiego

Ważnym wydarzeniem w życiu społeczności szkolnej i mieszkańców wsi było dokonanie elektryfikacji Krzeska Starego. Elektryfikację wsi ukończono 7 czerwca 1962 r. W 1968 r. na zasłużoną emeryturę przeszedł Lucjan Staszewski – kierownik szkoły, obowiązki kierownika objęła Maria Jasińska. Do pracy w placówce oświatowej w Krzesku Startym do pracy przyszła Zofia Będziarzak, następnie Bożena Stępniak, Aleksander Piotrowski, którzy przepracowali w tej placówce tylko rok. Na ich miejsce przybyli Lidia i Eugeniusz Paczuscy i Barbra Talacha. Kierownikiem szkoły został mianowany Józef Niedbało. Szkoła w Krzesku Starym funkcjonowała jako filia Szkoły Podstawowej do początków XXI w.

Opracował:
dr Wiesław Charczuk
historyk dziejów najnowszych